به بهانه ۵خرداد سالروز کشف نفت‌
مسجدسلیمان، کشف نفت، حکایت فردای ایران

رویش زاگرس/محمدرضا مکوندی: ۱۱۲سال پیش بود که یک سرمایه گذار انگلیسی بنام ویلیام ناکس دارسی ؛ درازای عقد قراردادی با مظفرالدین شاه قاجار،؛ امتیاز اکتشاف وبهره برداری ازمعادن نفت وگاز کشور به استثنای مناطق شمالی را بمدت شصت سال با دلالی میرزا آنتوان کتابچی رییس کل ارمنی گمرکات ایران درسال ۱۹۰۱م منعقد نمود.
با عقد این قرارداد استعماری گروه اکتشافی دارسی روانه ایران شد وبعد ازمدتها حفاری وصرف هزینه های بی حاصل برای حستجوی نفت، درحالی که دارسی سرمایه خود را ناامیدانه برباد رفته می دید ودستور توقف عملیات جستجوی نفت درایران را صادر کرده بود. مته های حفاری گروه اکتشافی انگلیسی درآخرین روزهای فعالیت درسحرگاه ۵خرداد۱۲۸۷شمسی باغرش چاه وسپس فوران نفت مواجه وچنان گروه حفار انگلیسی هیجان زده شدند که درزیر باران نفت که از(دکل نمره یک) میبارید شروع به رقص وشادی کردند !واینگونه نخستین چاه نفت خاورمیانه زاده شد..
مقدمه ای برای معجزه نفت! ودهه ها بهره برداری مطلق انگلیسی ها از مخازن سرشار نفت وگاز کشور فراهم شد.
نفت مسجدسلیمان تحولات فراوانی برای انگلیس بدنبال داشت ونه تنها رشد شگرف اقتصاد انگلیس رابدنبال داشت؛ بلکه درجنگ جهانی دوم باتغییر سوخت ادوات جنگی متفقین ازجمله دوهزارناو انگلیسی اززغال سنگ به سوخت فسیلی به مددتولید فراوان چاهای نفت مسجدسلیمان بخصوص سه چاه نفتی معروف به f3 موجب برتری نظامی متفقین وپبروزی درجنگ جهانی دوم شد.
چرچیل نخست وزیر معروف انگلیسی جمله ای معروف دارد :(مسجدسلیمان یک قطعه ازبهشت است دریک صحرای سوزان)…..
۱۱۲سال ازکشف نفت درکشور ما می گذرد دراین مدت دولت های متعدی روی کار آمدند وباتکیه به(کیف پرپول درآمدهای نفتی بدون زحمت حاصل ازخام فروشی نفت) بدون توجه به فضای کسب وکار وسرمایه گذاری برسرمایه های انسانی خلاق همچنان موجب استمرار اقتصادتک محصولی شدند.
اگرچه بعد ازانقلاب سرمایه گذاری های متنوعی درحوزه های مختلف فرآوری ؛پالایش وایجادصنایع مختلف صورت گرفته اما عدم طراحی یک استراتژی طولانی مدت برای رشد یک اقتصاد نفتی وبخشی نگری فاقدبرنامه برخی دولت ها؛ چون دولت احمدی نژاد در بی توجهی به برنامه های توسعه ای کشور و(حیف ومیل درآمدهای هنگفت نفتی غیرقابل تکرار) دستیابی به اقتصادی پویا و چندمحصولی رابا چالش جدی روبه روساخت.
وقتی توجه شود که فقط در طول ۱۰۳ سال گذشته حدود یکهزار و ۱۱۶ میلیارد دلار درآمدهای نفتی نصیب کشور شده است، جالب اینکه تنها با افزایش بهای طلای سیاه، درآمد نفتی در دولت نهم و دهم به ۵۳۱ میلیارد دلار بالغ شد.
یک قرن اعتیاد دولت های متعدد به خام فروشی نفت موجب تزریق درآمدهای نفتی به هزینه های جاری اقتصادکشور وعدم تبدیل ثروت زیرزمینی به دارایی های بین نسلی ؛عدم رشد اقتصاد غیرنفتی و سرمایه گذاری موثر دربسترسازی برای کسب درآمدهای حاصل از توجه به فضای نوآوری وکسب کار چون کره جنوبی شده است .
این اعتیاد به خام فروشی نفت درادوار مختلف ازجمله کاهش فروش نفت وتحریم ها و..‌ آثار منفی خوددر اقتصادکشور را بخوبی نمایان ساخت.
داستان مسجدسلیمان ؛داستان شکوه وعظمت اولین(شرکت شهرصنعتی خاورمیانه) است.
شهر مدرنی که بواسطه صادرات نفت خام شکل گرفت و رونق اقتصادی فراوان داشت. یک شهرزیبا باانبوه امکانات که اولینهای خاورمیانه نام گرفت همچون :فرودگاه؛بیمارستان ؛سینما؛زمین فوتبال؛سالن های نمایش ؛قطار؛تله کابین ؛خودرو وخیابان های زیبا و.‌‌‌..به نحوی که مشیرالملک ازدولتمردان قاجاریه درخاطراتش میگفت :ازبلندای تپه ای به مسجدسلیمان می نگریستم گریه ام گرفته بود چرا اینهمه امکانات دراین شهرهست ودرتهران نیست!!
اما با افول تولید و کاهش صادرات نفت خام مسجدسلیمان درهه ۴۰ که بدون سرمایه گذاری درصنایع جانبی این منطقه همراه بود رونق اقتصادی کم کم ازاین شهر رخت بربست وتوسعه دراین منطقه با مهاجرت دهها هزار نیروی کاردان ومتخصص دچار کندی فراوان شد و اکنون شهری که روزگاری عروس خاورمیانه نام داشت؛ درزمره یکی ازشهرهای توسعه نیافته کشوراست.
حکایت مسجدسلیمان؛ حکایت فردای کشور است! خام فروشی نفت؛اقتصاد تک محصولی؛عدم توجه به فضای کسب وکار و نوآوری ناشی ازخلاقیت نخبگان؛مهاجرت گسترده مغزها وسرمایه های انسانی ونفرات برترالمپیاد ها به خارج ازکشور و عدم توجه جدی به تجاری سازی ایده ها و تبدیل درآمدهای های نفتی به ثروت های پایدار بین نسلی اکنون باعث شده است که درآمد فرانسه ازصدور انواع عطرازدرآمدهای حاصل ازنفت ایران پیشی بگیرد!
مسجدسلیمان تجربه تلخی از سرانجام خام فروشی نفت است !برای فردای اقتصاد کشور منهای نفت خام باید چاره اندیشید.